ایران فرهنگی در اندیشه‌های داریوش شایگان

در میان گفتمان‌های روشنفکری ایران، داریوش شایگان را به استناد آرای او «فیلسوف فرهنگ» می‌نامند. شایگان همواره بحث «ایران فرهنگی» را در نظر داشته است: چه آنجا که در «هندوئیسم و تصوف» به قیاس ظرفیت‌ها و امکانات ایران فرهنگی برای تأثیرگذاری بر فرهنگ و آیین هندو و عناصر بینافرهنگی می‌پردازد، (آنچه می‌توان از آن به عنوان ایرانِ شرق یاد کرد) چه هنگامی که در «آسیا در برابر غرب» از هجوم دیگری و فرهنگی بیگانه و به ناچار نشانه‌های خطرآفرین برای ایران فرهنگی و هویت ایرانی سخن می‌گوید (آنچه می‌توان از آن با تسامح ایرانِ اسلامی یاد کرد)، چه آنجا که در «نگاه شکسته» با طرح بحث اسکیزوفرنی فرهنگی به دوپارگی این فرهنگ و هویت اشاره می‌کند و بالاخره زمانی که در افسون‌زدگی جدید صحبت از تعدد هویت‌ها و ادغام هویت‌ها و فرهنگ‌ها در اثر روند جهانی‌شدن به میان می‌آورد (آنچه می‌توان از آن با عنوان ایرانِ غرب یاد کرد). نویسندگان در مقاله حاضر مقوله ایران فرهنگی را در اندیشه شایگان متقدم و متأخر به بحث می‌گذارند. تأکید شایگانِ متقدم بر اهمیت ایران فرهنگی و ضرورت صیانت از آن با تمام میراث گذشته اما با سویه‌ای ایدئولوژیک است. درحالی‌که تأکید شایگانِ متأخر بر آمیخته شدن فرهنگ‌ها و الزاماً نقش‌آفرینی فرهنگ ایرانی در عرصه جهانی است. در این وجه، ما با ایران فرهنگی ناب مواجه نیستیم، بلکه فرهنگی که به همان نسبت که ایرانی است، اجزای غربی، چینی و هندی هم دارد. نوشتار حاضر ضمن بسط این نگره در آرای این فیلسوف مهم، کاستی‌ها و مشکلات نظریه او را نیز مورد توجه قرار خواهد داد. مقاله از روش‌شناسی توصیفی مبتنی‌بر تحلیل محتوایی پیروی می‌کند.